İnsanoğlunun var olduğu günden bu yana ortaya koyduğu; kendini, yaşam biçimini, sosyo-kültürel zenginliklerini yansıttığı eserlerden, tarihe bıraktığı kalıcı izlerden biri de şüphesiz kentlerdir. Kentler; sakinlerinin toplumsal ve sosyo-ekonomik hayatının, yaşayarak biriktirdiği kültürün oluşturduğu kendine has değerlerin, çevresiyle kurduğu ilişkilerin, içinde gerçekleştirilen eylemlerin yansımalarından oluşan, yarınlara da taşınacak mekânsal değerlerdir. Bununla birlikte insanlığın ve teknolojinin gelişimine paralel olarak doğal ve yapılı çevre üzerinde kurulan hâkimiyet ve baskı da artmakta, kentler kendi kimlik ve kültürünü yok eden, birbirine benzeyen, kontrolü ve denetimi gittikçe zorlaşan yaşam alanları haline gelmektedir. Dahası bu ölçüsüz gidiş ve tahribat, gelecek nesillerin yaşam hakkının da olumsuz etkileneceği, geriye dönüşün çok zor olacağı, çözülmesi neredeyse imkânsız kalıcı sorunlara neden olmaktadır.
Dolayısıyla kentlerimize yeni bir anlayış ve yönetim kararlılığıyla yaklaşma zamanı gelmiş, hatta geçmektedir. Bireyin mutlu olamadığı yer ona zindan olmaktadır. Mutlu ve huzurlu bir yaşamın imar edilmesi kentlerin imarından geçmektedir. Hacı Bayram-ı Veli’nin düsturuyla bireyi esas alarak şehir imarından gönül imarına doğru hareket etmeliyiz: O iki cihanı beden ve ruh diye ayırırken gönlü şehre benzetmektedir. Bir gönül almak yahut yapmak, bir şehir imar etmeye benzer. Bizler de imar edeceğimiz şehirlerle gönüller yapmak, insana ve ruhuna dokunmak mecburiyeti içerisindeyiz. Beton yığınları içerisinde kimliksiz ve ruhsuz insanlar oluşturmak yerine insanın gönlüne ve ruhuna hitap edecek imar, içerisinde kendi geleneksel kimliğine bağlı modernize edilmiş ve yaşam standartlarının çok üstünde bir mekân oluşturarak; kendi dünyasının yalnızı olmayan; komşuluk ilişkileri kuvvetli, sosyal bir yaşam alanı olan kentlerimizi oluşturmamız önemlidir.
Yaşam boyunca tarihi, coğrafi etkenler ile gelenek, görenek ve etnik gruplar kendi kültürünü oluşturmaktadır. Bu özelliklerin arasına belki de daha fazla etken koyabiliriz. Kültürün bir parçası da mekânlar yani kentlerimizdir. Mimari açıdan olsun, planlama açısından olsun halkın kendini temsil eden bir özelliğini de orada görmek kimi zaman mümkün olmaktadır. Yani kent ve kültür arasında oldukça kuvvetli bir bağ bulunmaktadır. Bu nedenle kent / mekân ve kültür ilişkisini rahatlıkla ele alabiliriz.
İnsanın doğası gereği birçok aşamadan geçer. Ama temel geçiş noktaları doğum, evlilik ve ölümdür. Bu geçişler hangi etnik grupta ve hangi zaman diliminde olursa olsun tüm insanlığı ilgilendirmektedir. Bu bağlamda doğum, evlilik ve ölüm mekânsal olarak kentlerin içerisinde ayrı bir yer tutmaktadır.
Çocukların dünyaya geldiği yer, anne babalar için büyük bir heyecanın ev sahipliğini yapar. Çocuğun gelişiminde ve eğitiminde çevre faktörü kentle birlikte önem kazanmaktadır. Aile ne kadar iyi olursa olsun çevre bir o kadar da etkili olmaktadır. İyi bir çevre iyi bir gelecek, kötü bir çevre minimum da olsa çocuğun hayatında kötü bir yer kazanacaktır.
Evlilik kısmında hayatını birleştireceği ve o eşikten sonrasını bütün olarak görüp yastığa baş koyduğu insanın yaşamıyla bir tutacağından kent ve çevre faktörü etkilidir. Duygusal bağlamda ve ekonomik bağlamda yaşadığı hayatta mekânlar onun hayatına tanık olmaktadır. Biraz daha soyut düşünecek olursak karşı cinsiyle hangi şehirde, hangi tarihte ve hangi şartlarla tanıştığı, birlikte olduğu anılarında canlanacak; kendi yaşantısında iz bırakacaktır. Ölüm noktasında ise hani ‘insan yaşadığı gibi ölür’ dedikleri gibi bunda kentin yani mekânın da yeri vardır. Nasıl yaşadığı ve hangi şartlarda hayatını sonlandırdığı bir nevi o kişinin yaşamını özetlemiş olmaktadır. Bu eşiklerin tamamında etkili olan bir taraf ise o kente ait gelenek ve görenekler, sosyo-ekonomik durum, kentin fiziki yapısıdır. Hatta şehir ve insan ilişkisi birçok sanat eserinde motif olarak kullanılmış, kült bir simge haline de gelmiştir. Bütünsel açıdan baktığımızda mekân yani kentler, içi dolu bir su bardağına; su insan yaşamına, bardak ise mekâna/kente benzer. İnsanın hayatını, kendi elinde tutar.
Aşırı nüfus artışı ve hızlı kentleşmeden kaynaklı sosyo-ekonomik ve toplumsal sorunlar, kapasitesinin çok üzerindeki kullanımlar, kentsel hizmet kalitesindeki yetersizlikler kentlerin denge ve işleyişini bozmaktadır. Aynı zamanda bu, kentleri kendi özgün kimliğini koruyamayan hatta yitiren, kültüründen kopuk, hızlı ve kontrolsüz şekilde sürekli büyüyen, planlarına ve uygulamalarına rağmen plansızmış gibi gelişen ve yaşayan mekânlar – yaşam alanları haline getirmekte. Denetimsiz, kontrol edilemeyen sağlıksız büyüme, kendisi ve sakinleri için sorunlar yaratmaya devam etmekte; doğal olarak da bu durum kentsel mekân ve yaşam kalitesinin her geçen gün düşmesine neden olmaktadır. Bu yaşamsal sorunun çözüm alternatifi ise doğal ve yapılı çevreye olumsuz etkilerin asgariye indirildiği, sürdürülebilir bir yaşamın temel ilke ve koşullarının sağlandığı ve geliştirilerek geleceğe aktarıldığı bir kentleşme olmalıdır. Hem insanların yaşam alanının daha iyi şartlarda olmasını, hem de geçmişten gelen kültürel bağlanırının yok olmamasını sağlar. Sosyo- ekonomik yapısını kuvvetli tutmak diğer unsurları barındırmasının zeminini de hazırlar.
Toplumlar sürekli değişim, gelişim ve geleceğe kalma mücadelesi içerisindedirler. Mekânların-kentlerin onarımı insanların barınma, çalışma, eğlence, sosyo-kültürel ve ulaşım gibi ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlayarak pozitif düşünce yapısı geliştirir. Doğal ve korunması gerekli alanların da yapılaşma ve yoğunlaşma baskısı altındaki kentsel alanlara dönüştürülmesi için yapılan fiziki müdahaleler ve faaliyetler, süregelen yaşam tarzı ve tüketim alışkanlıkları, doğal çevre ve varlıkların geri dönülemez şekilde tahribi, kentsel suçların artması gibi çarpık ve düzensiz, sağlıksız kentleşmenin doğal sonucu olarak ortaya çıkan sorunlar sürdürülebilir kent anlayışının olmasını gerektirir.
Bireyler gereksinimlerini kentte ararken; kentlerin de, varlık nedeni olan birey ve toplumlara sağlıklı, yaşanabilir, kendini bulma ve geliştirme ortamı sağlayan koşullar, mekânlar ve imkânlar sunması beklenmektedir. Biraz önce de değindiğimiz gibi, şehri imar ederken gönül imar ettiğimizi unutmamalıyız. Şehre yani gönle ne verirsek onun karşılığı olarak daha fazlasını alırız. Gönül tarlasına ekilen hiçbir şey karşılıksız kalmamıştır. Siz bir verin, insana bin katılsın. Sürdürülebilir kentler, gönül imarından geçmekte olduğu için karşılıklı olan bu etkileşim toplumun kültürünü yaşatır ve devamlılığını sağlar. Şehirler ve kültür iç içe geçmiş yapboz parçalarıdır. Kalıcılığı yakalamak için kentlerin bir adım önde olması gerekmektedir. İnsanın ruhundan ve gönlünden üflendiği bir şehirde kalıcı bir kültürel ortam, daha refah bir yaşam mümkün olacaktır.
Mutlu bir toplum için insanların hayatına devam edebileceği ortamların en yüksek düzeyde kaliteli olması gerekmektedir. Kaliteli bir yaşam düzeyinin olması ile fiziksel anlamda "yaşanabilir", sosyo-kültürel anlamda ise "özgün kimlikli ve sahip çıkılan" kentlerin oluşturulması mümkün olabilecek, bu kentler sayesinde ekolojik bilinç düzeyi yüksek, doğaya, yaşama ve birbirine saygılı, ekosistemlerin döngü ve işlevlerinin bilgisiyle yaşayan ve üreten, kentine sahip çıkan kentliler, toplumların oluşabileceği unutulmamalıdır.
Özetle; medeniyet kavramının yansıması olan şehirlerimiz ile kültürümüzün bir arada paralel olarak ilerlemesinin temeli bireyleri esas alarak kentleşmenin sürdürülebilir olmasıdır. Kültürün kapsadığı unsurların unutturulmaması gerekmektedir. Mekânlar, hayatın inşasında birer temeldir. Bu temeli güçlü tutan ise kent ve kültürün arasındaki gönül bağıdır. Kimliksiz ve yalnız insanlar oluşturmak yerine, sürdürülebilir şehir ve kültür işbirliğiyle kendi kimliğinin sahibi, mutlu ve sosyal bireyler oluşturmak hizmet amacımız olmaktadır.